Jak poprawić równowagę i kontrolę: Przewodnik po ćwiczeniach proprioceptywnych
19 września 2024
Propriocepcja jest jednym z naszych najbardziej niezwykłych „zmysłów”. Propriocepcja lub inaczej kinestezja, pomaga nam rozpoznawać aktualną pozycję wszystkich części naszego ciała, sposób, w jaki się poruszają, i siły na nie działające.
Dzięki niej możemy przyłożyć bidon do ust bez konieczności zastanawiania się, jak poprowadzić rękę. Gdy biegasz, pozwala stawiać jedną stopę przed drugą bez ciągłego patrzenia pod nogi. Gdy uprawiasz sport taki jak tenis, możesz dzięki niej przesunąć rakietę w odpowiednie miejsce, aby uderzyć piłkę bez ciągłego patrzenia na rakietę.
Możesz też poprawić ten „szósty zmysł”. Ćwiczenia proprioceptywne mogą pomóc każdemu poprawić równowagę i koordynację oraz przynieść ogromne korzyści – zarówno u profesjonalnych sportowców, jak i osób dopiero zaczynających uprawiać sport bądź wracających do siebie po kontuzji.
W tym przewodniku zdefiniujemy propriocepcję i wyjaśnimy, w jaki sposób wykorzystujesz ją podczas uprawiania sportu. Znajdziesz tu również różnorodne ćwiczenia proprioceptywne, które możesz włączyć do swojego treningu.
Czym jest propriocepcja?
Encyclopedia of Neuroscience definiuje propriocepcję jako: „zmysł, który pozwala nam postrzegać położenie, ruch i działanie części ciała”.
W Twoich mięśniach, ścięgnach, stawach, skórze i uchu wewnętrznym znajduje się ogromna sieć proprioceptorów. Są to neurony (komórki nerwowe), które potrafią wyczuwać ruch, pozycję i siłę. Nieustannie przesyłają informacje z reszty ciała do mózgu, gdzie są one łączone z informacjami z innych zmysłów (takich jak wzrok, słuch lub zmysł równowagi). Pozwala to Twojemu mózgowi „obliczyć”, jak poruszać Twoim ciałem w przestrzeni.
Aby zrozumieć znaczenie propriocepcji, wyobraź sobie, że biegasz po szlaku. W pewnym momencie wpadasz stopą w błoto i zaczynasz się ześlizgiwać, co naraża Cię na upadek.
Bez proprioceptorów, jedynym sposobem na stwierdzenie, że zaczynasz się ślizgać, byłoby sprawdzenie, gdzie znajdują się Twoje stopy. Na szczęście proprioceptory w stopach wyczuwają poślizg i błyskawicznie wysyłają tę informację do mózgu. Z kolei mózg wysyła sygnał do ciała, aby zareagować na poślizg, dzięki czemu utrzymujesz równowagę i możesz kontynuować bieg.
Istnieje niezliczona ilość innych przykładów propriocepcji, które pokazują, jak ważny jest ten zmysł w sporcie:
Gdy serwujesz w tenisie lub squashu, Twoje oczy powinny być skierowane na piłkę, gdy wyrzucasz ją w powietrze. Dzięki propriocepcji możesz zrobić wymach rakietą, wiedząc, gdzie znajduje się Twoje ramię. Dzięki temu możesz uderzyć rakietą w piłkę bez patrzenia na to, gdzie znajduje się Twoja ręka z rakietą.
Gdy grasz w siatkówkę, netballa lub piłkę ręczną, propriocepcja pozwala Ci kontynuować bieganie, gdy skupiasz wzrok na piłce.
Gdy przygotowujesz się do oddania rzutu karnego w hokeju, propriocepcja pozwala Ci wysunąć przednią stopę do przodu i uderzyć piłkę bez konieczności patrzenia, jak poruszają się Twoje stopy.
Możesz poprawić propriocepcję dzięki ćwiczeniom proprioceptywnym
Podobnie jak w przypadku niektórych z pozostałych zmysłów, możesz poprawić propriocepcję za pomocą treningu proprioceptywnego. Choć wszyscy ludzie (oraz wszystkie inne stworzenia) rodzą się z propriocepcją, można ją poprawić przez naukę i praktykę. Jeśli zdarzyło Ci się uczyć gry na instrumencie, pisania na klawiaturze lub jazdy na rowerze, to ten zmysł masz już „wyćwiczony”.
Trening proprioceptywny jest niezwykle cenny w praktycznie każdej dyscyplinie – i przynosi równie wiele korzyści, co inne rodzaje ćwiczeń, takie jak rozciąganie, trening siłowy czy rozgrzewka. Korzyści treningu proprioceptywnego w sporcie obejmują:
Mniejsze ryzyko kontuzji: Przeprowadzono wieleróżnychbadań, które przyglądały się wpływowi treningu proprioceptywnego na ryzyko kontuzji. Wyniki licznych badań przeprowadzonych wśród przedstawicieli różnych dyscyplin sportowych pokazują, że osoby wykonujące ćwiczenia proprioceptywne są mniej narażone na skręcenia kostek, naciągnięcia i inne urazy.
Trenując ten zmysł, Twoje ciało po prostu lepiej dostrzega niewielkie zmiany pozycji i może je korygować. Oznacza to, że jest mniej prawdopodobne, że stracisz równowagę i doznasz kontuzji.
Pomaga w regeneracji po kontuzji: W przypadku kontuzji, takiej jak skręcenie kostki, może dojść do uszkodzenia proprioceptorów w tym obszarze i sprawić, że będą mniej skuteczne. To z kolei zwiększa ryzyko ponownej kontuzji. Dobra wiadomość jest jednak taka, że wykonywanie ćwiczeń proprioceptywnych może pomóc wytrenować te uszkodzone komórki nerwowe. Pewne badanie wykazało, że osoby, które doznały kontuzji i wykonywały trening proprioceptywny, były w stanie złagodzić przewlekłe problemy związane z niestabilnością stawu skokowego.
Lepsze wyniki: Wykonywanie ćwiczeń proprioceptywnych może również poprawić szeroką gamę umiejętności i wyniki biegowe lub w innych dyscyplinach. Na przykład pewne badanie nastoletnich piłkarzy wykazało, że ci, którzy odbyli trening proprioceptywny, uzyskiwali znacznie lepsze wyniki w testach równowagi, zwinności i innych aspektów sprawności fizycznej.
Dziewięć ćwiczeń proprioceptywnych dla sportowców
Istnieje wiele różnych rodzajów ćwiczeń proprioceptywnych, które możesz wprowadzić do programu treningowego. Ćwiczenia te podzieliliśmy na kategorie dla „początkujących”, „średniozaawansowanych” i „zaawansowanych” – możesz stopniowo zacząć wykonywać bardziej złożone ćwiczenia, gdy poczujesz się pewniej.
Jedną z zalet tych ćwiczeń jest to, że są łatwe do wykonania i nie wymagają dużo czasu. Wystarczy poświęcić zaledwie kilka minut na poniższe ćwiczenia co kilka dni, aby uzyskać widoczną poprawę równowagi. Możesz nawet włączyć ćwiczenia proprioceptywne do rozgrzewki przed biegami, meczami lub treningami.
Ćwiczenia proprioceptywne dla początkujących
Jeśli wracasz do zdrowia po kontuzji, czujesz się niepewnie na nogach lub masz wątpliwości co do swojej równowagi, warto zacząć od poniższych prostych ćwiczeń proprioceptywnych.
1. Utrzymywanie równowagi na jednej nodze z zamkniętymi oczami
To najbardziej „podstawowa” technika treningu proprioceptywnego. Po zamknięciu oczu mózg otrzymuje mniej informacji o tym, co dzieje się dookoła, w związku z czym Twoje proprioceptory muszą „pracować” ciężej. Jak wykonać to ćwiczenie:
Stojąc na płaskiej, stabilnej powierzchni, unieś jedną nogę nad podłoże i zamknij oczy.
Na początku spróbuj utrzymać równowagę przez 10 sekund.
Zmień nogę i powtórz. Możesz zauważyć, że łatwiej idzie Ci utrzymywanie równowagi na jednej z nóg.
Z czasem stopniowo wydłużaj czas poświęcany na utrzymywanie równowagi.
2. Podnoszenie przedmiotu na jednej nodze
Zmieniając położenie ciała podczas utrzymywania równowagi, sprawiasz, że proprioceptory muszą dostosowywać się do zmiany pozycji. Jak wykonać to ćwiczenie:
Połóż lekki przedmiot, taki jak pachołek, najlżejszy kettlebell lub nawet książkę (w pozycji pionowej) na podłodze przed sobą.
Zacznij od pozycji stojącej, a następnie ugnij ciało w biodrach, tak aby prawa noga uniosła się do tyłu, a lewa noga pozostała na podłodze, z lekko ugiętą nogą w kolanie.
Chcesz, aby Twoje ciało utworzyło kształt litery „T”. Odcinek od pleców do prawej pięty powinien tworzyć poziomą linię prostą.
Sięgnij w dół i podnieś ułożony tam wcześniej przedmiot.
Wróć do pozycji stojącej, a następnie ponownie opuść, aby położyć podniesiony przedmiot z powrotem na ziemi.
Pamiętaj, aby zmieniać nogi.
3. Podskoki na jednej nodze
Jest to szczególnie dobre ćwiczenie proprioceptywne dla biegaczy, ponieważ imituje wymagania związane z równowagą i pozycją podczas biegu, ale koncentruje się na jednej stopie na raz. Jak wykonać to ćwiczenie:
Ustaw się w odpowiedniej pozycji, unosząc lewą nogę za siebie i balansując na prawej nodze.
Podskocz na prawej stopie, lądując na śródstopiu, a następnie podskocz ponownie.
Zacznij od 10 podskoków na jedną stopę i pamiętaj o zmianie nóg.
Średnio zaawansowane ćwiczenia proprioceptywne
W miarę poprawy zdolności proprioceptywnych można zacząć włączać do treningu niektóre z bardziej zaawansowanych ćwiczeń proprioceptywnych. Niektóre z nich wymagają sprzętu lub partnera.
4. Przysiad na jednej nodze
Ćwiczenie to angażuje proprioceptory w kolanach i stawach skokowych – pomagając zwiększać ich skuteczność na potrzeby wielu różnych dyscyplin sportowych.
Stań prosto na płaskiej, stabilnej powierzchni.
Wyciągnij ręce poziomo przed siebie.
Balansując na prawej nodze, unieś lewą nogę przed siebie, tak aby znajdowała się jak najbardziej poziomo względem ziemi.
Ugnij prawą nogę i przykucnij do podłogi, upewniając się, że lewa noga nie dotyka podłoża.
Wypchnij się prawą nogą do góry, aby wrócić do pozycji stojącej i powtórz przysiad trzy razy na każdą nogę.
To ćwiczenie proprioceptywne bywa trudne. Aby je ułatwić możesz wykonywać przysiady na jednej nodze przy ścianie, aby w razie potrzeby się podeprzeć.
5. Balansowanie na jednej nodze i łapanie piłki
To ćwiczenie trenuje propriocepcję i wymaga balansowania oraz skupiania uwagi na łapaniu piłki.
Znajdź partnera i wybierz lekką piłkę.
Stań na jednej nodze i poproś partnera, aby delikatnie rzucił do Ciebie piłkę. Złap ją, nadal stojąc na jednej nodze.
Rzuć piłkę z powrotem do partnera.
Zmień nogę po pięciu złapaniach i odrzuceniach piłki.
6. Utrzymywanie równowagi na jednej nodze na niestabilnej powierzchni
To fantastyczne ćwiczenie proprioceptywne na kolana i stawy skokowe. Wymaga sprzętu, takiego jak piłka do balansowania lub piłka Bosu, które powinny być dostępne w większości siłowni.
Znajdź piłkę Bosu, platformę lub poduszkę do balansowania lub podobną platformę.
Balansuj na piłce na jednej nodze, ciągle dostosowując pozycję.
Staraj się utrzymać równowagę przez 15 sekund, a następnie zmień nogę na drugą.
Zaawansowane ćwiczenia proprioceptywne
Poniższe rodzaje treningu proprioceptywnego są nieco bardziej wymagające. W przypadku tych ćwiczeń nie należy rzucać się na głęboką wodę. Wkrótce będziesz w stanie wykonywać je bez obaw.
7. Biegi na drabince koordynacyjnej
Biegi na drabince koordynacyjnej są świetnym treningiem proprioceptywnym i wymagają dużej równowagi, stabilności i zwinności. Jak wykonywać to ćwiczenie:
Rozłóż drabinkę koordynacyjną na podłodze.
Wejdź na pierwsze pole prawą stopą, a następnie przenieś lewą stopę na pierwsze pole, po czym wejdź na drugie pole prawą stopą.
Przebiegnij drabinkę, a następnie zmień stopy, aby stawiać lewą stopę jako pierwszą.
Istnieje wiele różnych odmian biegów na drabince koordynacyjnej. Możesz biegać bokiem. Możesz także wypróbować bieg przeplatany, polegający na wchodzeniu do pola z prawej strony, przemieszczaniu się w lewo, a następnie do przodu na drabince.
8. Skok na skrzynię na jednej nodze
To świetny przykład ćwiczenia, które naprawdę pozwala wytrenować proprioceptory w stopach, stawach skokowych, nogach i kolanach. Jak wykonywać to ćwiczenie:
Potrzebujesz stabilnej skrzyni gimnastycznej lub stopnia, jeśli chcesz wykonywać to ćwiczenie na zewnątrz.
Stań na obu stopach przodem do skrzyni, podnieś ręce do góry i wykonaj skok do przodu.
Wyląduj tylko na prawej stopie, a następnie zejdź.
Powtórz pięć razy na każdą nogę.
9. Przysiad na piłce Bosu
Jest to zdecydowanie jedno z trudniejszych ćwiczeń proprioceptywnych. Wymaga dużo równowagi i trenuje proprioceptory stawu skokowego i kolanowego, aby stale dostosowywały się do niestabilnej powierzchni.
Umieść piłkę Bosu na podłodze stroną z „piłką” do ziemi, a płaską plastikową platformą do góry.
Umieść stopy na platformie po bokach i przenoś ciężar ciała, aby balansować na piłce.
Teraz zrób przysiad, utrzymując równowagę, a następnie wróć do pozycji stojącej. Wykonaj 10 powtórzeń.
Więcej ćwiczeń: Trening siłowy poprawiający szybkość biegu
Propriocepcja w rehabilitacji po kontuzji
Trening proprioceptywny jest często stosowany w rehabilitacji kontuzji, po zabiegach chirurgicznych (takich jak wszczepienie protezy stawu biodrowego lub kolanowego) bądź w leczeniu niektórych schorzeń. Udaj się do fizjoterapeuty, który zademonstruje Ci szereg technik, takich jak:
Ćwiczenia na równowagę
Joga lub Tai Chi
Terapia wibracyjna
Mobilizacja stawów i masaż
Noszenie teksturowanych wkładek do butów
Chodzenie boso po teksturowanej powierzchni
Każdy może odnieść korzyści z ćwiczeń proprioceptywnych
Niezależnie od poziomu doświadczenia i uprawianego sportu, podczas ruchu lub biegania nieustannie angażujesz układ proprioceptywny. Dlatego tak ważne jest włączenie ćwiczeń proprioceptywnych do rutyny treningowej. Wraz z poprawą propriocepcji możesz spodziewać się poprawy równowagi i stabilności oraz obniżenia ryzyka kontuzji, aby skakać, uderzać i wymachiwać bez obaw.
Częste pytania dotyczące ćwiczeń proprioceptywnych
Odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania dotyczące treningu proprioceptywnego:
Czym jest propriocepcja i dlaczego jest tak ważna?
Propriocepcja to zmysł ruchu, pozycji ciała i siły. Twój system propriocepcji „mówi” mózgowi, gdzie znajdują się części ciała w przestrzeni i jak się poruszają, bez konieczności angażowania wzroku. Jest to niezwykle ważny zmysł, ponieważ pomaga poruszać się po świecie z łatwością i bez obaw.
Kto może odnieść korzyści z ćwiczeń proprioceptywnych?
Każdy może odnieść korzyści z ćwiczeń proprioceptywnych – od czołowych sportowców przez osoby wracające do zdrowia po kontuzji lub operacji po osoby doświadczające przewlekłego bólu. Te ćwiczenia „trenują” układ proprioceptywny, aby skuteczniej przekazywał informacje o pozycji Twojego ciała do mózgu, dzięki czemu z czasem uzyskujemy poprawę.
Jak często należy wykonywać ćwiczenia proprioceptywne?
Jeśli chcesz poprawić równowagę w dyscyplinach, takich jak bieganie, piłka nożna, hokej, tenis czy badminton, postaw na dwa lub trzy treningi proprioceptywne tygodniowo. Nie wymagają one wiele czasu – na początek wystarczy zaledwie 30 sekund na ćwiczenie. Nie wystarczy to jednak, jeśli wykonujesz ćwiczenia proprioceptywne w celu powrotu do zdrowia po operacji lub kontuzji – porozmawiaj z fizjoterapeutą, aby zasięgnąć porady.
Czy ćwiczenia proprioceptywne mogą zapobiegać kontuzjom?
Tak, kilka badań znalazło solidne dowody na to, że trening proprioceptywny może zmniejszyć częstotliwość występowania kontuzji wśród osób uprawiających wiele różnych sportów.
Czy potrzebuję specjalnego sprzętu do ćwiczeń proprioceptywnych?
Niekoniecznie. Wiele ćwiczeń proprioceptywnych wymaga jedynie ciężaru ciała i płaskiej powierzchni. To powiedziawszy, niektóre z bardziej zaawansowanych rodzajów treningu proprioceptywnego wykorzystują sprzęt, taki jak poduszki do balansowania, piłki Bosu, skrzynie lub drabinki koordynacyjne.